Հուլիսի մեկին ես և մեր խմբից մի քանի ուսանող ընկեր Գայանեի և ընկեր Հեղինեի հետ ուղեվորվեցինք դեպի Արատես։ Ուղևորվեցինք Սուրբ Երրորդություն եկեղեցու մոտից ժամը 8։30, առաջին կանգառն էր Արենիի քարանձավը։
Արենիի քարանձավ, քարանձավների համալիր Հայաստանի հարավ-արևելյան մասում՝ Վայոց ձորի մարզի Արենի գյուղում Արփա գետի ափին։ Հայտնի է նաև «Թռչունների քարանձավ» անվանումով։ 2010 թ-ին այստեղ հայտնաբերվեց աշխարհի ամենահին կոշիկը։ 2011 թ-ի հունվարին այստեղ հայտնաբերվեց նաև աշխարհի առաջին գինեգործարանը։ 2011 թ-ին այստեղ հայտնաբերվեց մ.թ.ա. 3900 թ-ին վերագրվող կանացի կիսաշրջազգեստ։
Պեղումներն իրականացվումեն ՀՀ ԳԱԱ հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի կողմից Կալիֆորնիայի համալսարանին առընթեր Լոս Անջելեսի հնագիտության ինստիտուտի (UCLA’s Cotsen) և Քորքի համալսարանի (Իռլանդիա) հետ համատեղ։
2007 թվականի պեղումների ընթացքում քարանձավից հայտնաբերվել են գինեգործությանը վերաբերող գտածոներ։ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի գիտաշխատող, հնագիտական աշխատանքների ղեկավար Բորիս Գասպարյանի խոսքով պեղումների հենց առաջին շրջանն այս վայրում մեծ հաջողություն բերեց, որովհետև գտնվել էր խաղողի ճմլարանը։ Դրա մասին ենթադրություններ կային և պահանջվում էր ապացուցել, որ այն հենց գինեգործական համալիրի կարևոր բաղադրիչն է։ Կառուցվածքային առանձնահատկությունները, այսինքն՝ գինեգործությանը հատուկ թեք հարթության առկայության (երբ ճզմել են խաղողը, դրա միջոցով խաղողի հյութը հոսել է հատուկ տեղ, որտեղ էլ հասունանում էր համապատասխան աստիճանի) և հնձանի հարևանությամբ հողի մեջ թաղված հսկայական կարասների առկայությունն ապացուցում են, որ սա գինեգործությամբ զբաղվելու հատուկ տարածք է եղել։
2008 թվականի սեպտեմբերին պեղվել էր աշխարհում ամենահին՝ ավելի քան 5500 տարեկան կաշվե կոշիկը։
Քարանձավում կատարվող պեղումների ընթացքում հայտնաբերվել է ուշ նեոլիթի ժամանակաշրջանի նյութական և հոգևոր մշակույթի մասին վկայող ֆակտոլոգիական ծավալուն նյութ՝ անոթներ, ոսկրե գործիքներ, ինչպես նաև կերամիկայի մի քանի հազար բեկորներ։ Գտածոների զգալի մասը շարունակում է մնալ քարանձավում, քանի որ այնտեղ տիրող միկրոկլիմայի շնորհիվ արտեֆակտերը պահպանվում են գրեթե նախասկզբնական տեսքով։
Երկրորդ կանգառն էր Եղեգնաձորի երկրագիտական թանգարանը։
Եղեգնաձորի երկրագիտական թանգարան, պաշտոնապես՝ Վայոց ձոր մարզի Եղեգնաձորի երկրագիտական թանգարան ՊՈԱԿ, հիմնադրվել է 1968 թվականին։ Այն մարզկենտրոն Եղեգնաձորում առկա միակ թանգարանն է։ Թանգարանը հանդիսանում է ինչպես Եղեգնաձորի, այնպես էլ Վայոց ձորի մարզի կարևորագույն մշակութային ու գիտակրթական օջախներից մեկը, ինչպես նաև զբոսաշրջային ժամանցի վայր։
——————————————
Ժամը 5-ին հասանք Արատես, սենյակ ընտրելուց և իրերը դասավորելուց հետո ճաշեցինք որից հետո խարույկ վառեցինք և պատրաստեցինք խորոված, նստեցինք մինչև ուշ գիշեր։
Երկրորդ օրը արթնացանք ժամը 7-ին, նախաճաշելուց հետո մենք գնացինք բացատ աշխատելու։
Աշխատանքից հետո ուղևորվեցինք Արատեսի վանք,13-րդ դարի վերջին Ստեփանոս արք. Օրբելյանը Արատեսի վանքը իր կալվածքներով հանձնել է Նորավանքին՝ որպես ամառանոց, իսկ 1301 թվականին վանքին է նվիրել Գեղարքունիք գավառի ութ գյուղ։ Վանքում 1303 թվականին գրիչ Խաչատուր Երզնկացին Ստեփանոս արք. Օրբելյանի պատվերով ընդօրինակել է Գրիգոր Նյուսացու «Մեկնութիւն ժողովողին» աշխատությունը։ Վանքի տարածքում կան 10–17-րդ դարի խաչքարեր և տապանաքարեր։
Հետ վերադառնալուց հետո նորից ճաշել ենք և նստել խարույկի շուրջը։
Երրորդ օրը ժամը 11։30 իրերը հավաքելուց հետո ուղեվորվեցինք դեպի Երևան, առաջին կանգառը Ծակքարի բնական կամուրջն էր։
Մյուս կանգառը Բերդկունքի բերդն էր,Բերդկունք (նախկին անվանումները` Աղկալա, Ազատ), գյուղ Հայաստանի Հանրապետության Գեղարքունիքի մարզի Գավառի տարածաշրջանում, Գավառ քաղաքից մոտ 9 կմ հյուսիս, Սևանա լճի հյուսիսարևմտյան ափին։ Բնակավայրը գտնվում է ծովի մակերևույթից 1930 մ բարձրության վրա։
Ժամը 18։00-ին հասանք Երևան։
Շատ շնորհակալ եմ ընկեր Հեղինեից և ընկեր Գայանեից եռօրյա ճանապարհորդությունը էլ ավելի հետաքրքիր դարձնելու համար։